Kazlılar nerelerden Kazlıya geldiler?

Kazlıların çoğunluğu, Kürdistan'ın beşinci parçası, tarihi Kürt toprakları Rewan'dan (Revan-Erivan) önce Ardahan, Kars, Iğdır bölgelerine, daha sonra Kazlıya gelmişler. Ata yurtları Rewan'dır ama, Rewan'da yüzlerce köy, onlarca yerleşim yeri var. Bu yazının amacı, elimizden geldiği kadar Kazlıların eski köylerini tespit edip, gelecek nesillere aktarmak.


Yazıda öncelikle Büyük Sılo'nun çocukları üzerine yoğunlaşılacağı için, öncelikle Büyük Sılo'nun çocukları kimler? Onları tanıtarak yazıya başlamak istiyorum; Sılo'nun yedi oğlu varmış, birinin çocukları olmamış. Diğer altısı ise şunlar; Aslan, Aksoy, Akdeniz, Akbulut, Baş, Öner, Güner, Çetinkaya, Kaya, Işık, Yıldız ve Yılmaz'lar. Kaya soy ismini taşıyanlar Ağrı Keşiş köyünde, Çetinkaya soy ismini taşıyanlar Kars Gecikmez (Hopwêran) köyünde, Baş soyismi taşıyanlar Ardahan Sarzêp köyünde, geriye kalanların hepsi Kazlı köyünde yaşıyorlar.

Soy ağacına bakmak için burayı BURAYI tıklayın.

Rewan bölgesi, Sovyetler Birliği'nin elinde (bir dönemde İran'ın elindeydi) olan bir bölgeydi. Sovyetler Birliğinde 1600'lü yıllardan beri, sürekli nüfus sayımları yapılmış. Yani Rusça bilen bir Kazlılı, internet üzerinden bile 1600'lü yıllara kadar araştırma yapıp, dedelerinin, dedelerinin dedelerini bulabilir ama, bulabilmesi için onların hangi köylerde yaşadığını bilmeli. Bu yazının amacı da parça parça olan bilgileri bir araya toplayıp, gelecekte bu konuda araştırma yapmak isteyenlere ipucu sunmaktır.

Sovyetler Birliğinde olduğu gibi, Osmanlı Devleti'de 1700'lü yılların sonlarından, 1900'lü yılların başlarına kadar, bazen nüfus sayımları yapıp, bunu Tapu Tahrir, Temettuat v.b defterlere yazmıştır. Osmanlı, Sovyetler Birliği kadar ayrıntılı nüfus sayımları yapmamış olsa da, erkekleri askere alma ve vergi alma amacıyla, erkek isimlerini, baba isimlerini, lakaplarını ve mal varlıklarını kayıt altına almaya çalışmıştır. Sovyetler Birliği arşivleri örneğinde anlattığım gibi, Osmanlı arşivlerinde de araştırma yapabilmek için, köy isimlerinin bilinmesi gerekiyor.

Mehmet Aslan (Mıhemedê Tırşık), 1990 yılında Ağrılı yazar İsmet Alpaslan ile bir röportaj yapmış, röportaj yazarın 'Ağrı Bölgesinde Ermenilerin Yaptığı Katliamlar' adlı kitabında yayınlanmış. Mehmet Aslan bu röportajda, asıl köylerinin Iğdır Aralık'a bağlı Hasanhan (Hesexan) olduğunu söylüyor. 1935'ten önce doğan bütün Tırşıkların (Aslan,Baş,Öner,Işık,Yıldız) kimliklerin de, doğum yeri Iğdır'dır. Ama bu Iğdır'ın onların ata yurdu olduğu anlamına gelmiyor.

Çünkü diğer kardeşleri Iğdır Hasanhan'da Tırşıklardan kopup, Kars'a gitmişlerdir. Yani Tırşıklar, diğer kardeşlerine oranla Hasanhan köyünde daha fazla kalıp, Hasanhan köyünü benimsemiş, kendi köyleri olarak kabul etmişseler de, orada fazla kalmamışlar. Çünkü 1919 doğumlu Cevahir Aslan'ın doğum yeri, kimliğinde 'Kafkas' olarak geçiyor. Cevahir Aslan, Ali Aslan'ın eşidir ve Kerim Işık'ın kızıdır.

Büyük Sılo'nun çocuklarından Kazlıya en son gelenler, Tırşıklardır.

Bir diğer kaynakta Sanoyê Ozmîn'in oğlu İbrahim Kaya'dır. İbrahim Kaya'ya geçmeden önce, aileyi okuyuculara tanıtayım; Kaya ailesi, yani Emoyê Ozmîn ve Sanoyê Osmîn kardeşler, büyük Sılo'nun çocukları olup, önce Kazlıya, 40-50 yıl önce de Kazlıdan Ağrı Keşiş Köyüne göç etmiş bir ailedir.

İbrahim Kaya'da Mehmet Aslan gibi Ağrılı yazar İsmet Alpaslan ile röportaj yapmış (Mehmet Aslan 1990'da, İbrahim Kaya 1993'de röportaj yapmış). Kimliğin de 1906 Ardahan Çıldır doğumlu olan İbrahim Kaya, röportajda asıl köylerinin Karakale olduğunu söylemiş. Araştırdım, Ardahan'a bağlı Karakale köyü gerçekten var. Onun haricin de Kars ve Erzurum'da bir kaç tane Karakale daha var. İbrahim Kaya, Karakale haricinde göç sürecinde şu köylerde kaldıklarını söyler; Zevot (Zozanê Eli Axa), Çatalbahar ve  Yolgeçmez. Zevot ve Çatalbahar'da ne kadar kaldıklarını belirtmez ama, "Yolgeçmez'de bir kış kaldık" diyor. İbrahim Kaya'nın babası Sano Kaya'nın kimliğin de, 1860 Iğdır doğumlu yazıyor. Sano Kaya'nın kardeşi Emo (Ömer) Kaya'nın kimliğinde ise, 1855 Revan doğumlu yazıyor.

Ve ayrıca Sano Kaya'nın dört çocuğu, Emo Kaya'nın ise üç çocuğu kimliklerinde Ardahan ve Kars doğumlu.

Iğdır Aralık'ın Hasanhan köyünde, Kemal Aksoy'un dedesi Haci'ye ve Hacı Yusuf Öner'in babasına ait tapu kayıtları çıkmıştı geçmiş yıllarda (Başka Kazlılara da çıkmış olabilir ama bilgim yok). Hacı Yusuf Öner ve Hacı Kemal Aksoy tapular için Iğdır'a gidip, gelmişler bir dönem.

Buda demek oluyor ki, Büyük Sılo'nun tüm çocukları Hasanhan'a yerleşmiş. Diğerleri oradan Ziro'ya, oradan Kazlıya göç ederken, Tırşıklar orada kalmış. Tırşıklar haricinde herkes Kazlıya yerleşir, 10-15 yıl geçer, daha sonra Sofi Sılo'nun oğlu Uso (Hacı Bedir Akdeniz'in babası Yusuf) Hasanhan'a gider ve amcasının çocuklarını yani Tırşıkları Kazlıya getirir. Bu sebepten dolayı 1935'ten önce doğan tüm Tırşıkların kimliklerin de doğum yeri 'Iğdır' yazıyor.

Hacı Hamit Kandemir, torunu Ferhat'a, Rewan'ın Elegez Yaylaları civarındaki köylerden, Kars'ın Kolık köyüne geldiklerini ve uzun yıllar Kolık köyünde yaşadıklarını söylemiş. Kolık şimdi Zeynık ve Yemençayır köylerine yakın Kotur dağının eteğinde bir yayladır. Hacı Hamit Kandemir bunları anlatırken, büyük Sılo'nun çocuklarınında (Aslan, Akdeniz, Akbulut, Aksoy, Baş, Güner, Öner, Kaya, Çetinkaya, Işık, Yıldız ve Yılmaz'lar) o köyde yaşadıklarını anlatmış ve şu olayı anlatmış;

Söylediğine göre Resul Özdemir'in dedesi Reso orada öldüğün de, onun cenaze töreninde en çok Tırşıklar ağlamış. Kadın, erkek, çocuk büyük herkesin Reso için ağlayıp kendilerini paraladıklarını belirtmiş.

Hacı Hamit Kandemir'in anlattıklarını kanıtlayan bir olayı da, dedem Hacı Yusuf Öner anlatırdı. Dedemin anlattığına göre; Reso koyunları otlatırken yanlışlıkla silahını ateşlerler ve birisini öldürür. Onlarda "Biz öyle birini öldüreceğiz ki, öldürdüğümüze değsin" demişler. Sonra toplanıp şu kararı alırlar; karara göre ya Aksoy'ların dedesi Haci'yi, ya Hacı Yusuf Öner'in dedesi Mirzo'yu, yada İbrahim Yıldız'ın dedesi Heso'yu öldürecekler. Mirzo ile Heso öz amca çocuğu, Haci'de onların babalarının amcasının oğludur. Ve bir fırsatını bulup Mirzo'yu öldürürler.

Şuna da değinmekte fayda var; Welolerin, yani Özdemir, Kandemir ve Budak soy ismini taşıyanların Büyük Sılo'nun çocukları olmadıklarını biliyoruz ama, onlarla akraba oldukları kesin. Çünkü hem Reso, Mirzo olayında görüldüğü gibi, Reso'nun öldürdüğü şahıs için Mirzo öldürülüyor (demek ki akrabalar ki, karşılığında Mirzo öldürülüyor). Hemde yine Reso'nun ölmesi olayında olduğu gibi, Tırşıklar onun için ağlayıp, kendilerini paralarlar (İnsan ancak akrabası için bu kadar çok ağlar).

Weloler, Büyük Sılo'nun çocuklarının ya amca çocukları, yada kız alıp vermeden dolayı akraba. Ama akraba oldukları kesin. Çünkü Rewan'dan Kazlıya kadar ki süreç boyunca hiç ayrılmamışlar.

Kars Kolık köyünden bahseden bir diğer kaynak ise, Mahmut Yılmaz'dır (Memûdê Eyşê). Mahmut Yılmaz aşağıdaki bilgileri annesinin dilinden bize aktardı.

Mahmut Yılmaz'ın anlattığına göre,  Kafkasya'dan Aras Nehrinin bu tarafına geçildikten sonra, önce Iğdır Hasanhan köyüne, daha sonra Kars Kolık köyüne yerleşiliyor. Tırşık ailesi, Hasanhan'da kalıyor. Kolık köyüne gidenler, uzun bir süre burada yaşadıktan sonra, Qaçax isimli bir Êzdi Kürdü, bunlardan 7-8 kişi öldürüyor. Ûsivê Hamê (İsa Yılmaz'ın amcasının oğlu) ve Mûsayê Kurıka (Eroğlu) gidip Qaçax'ı öldürüp intikam alıyorlar. Bunun üzerine oradan göç etmek zorunda kalıp,  Ağrıya doğru hareket ediliyor. Ve onların deyimiyle gidip Extiyara Eledaxê (Ağrı Taşlıçay Alakoçlu) köyüne yerleşiyorlar. Extiyar köyünde Mıkaili aşireti ile geçinemiyorlar. Amcasının çocuklarının Mıkaili Aşireti ile geçinemediğini öğrenen Ziro köyünden Seyadê Feqî Hesen (Seyat Aslan), gidip onları Ziro köyüne getiriyor. Ziro'da da bir müddet kaldıktan sonra, Torın ailesi ile aralarında sorun çıkıyor ve gidip Kazlıya yerleşiyorlar. Kazlıya yerleştikten 10-15 yıl sonra, gidip Iğdır'ın Hasanhan köyündeki Tırşık ailesini de Kazlıya getiriyorlar.

Kazıların nereden geldiğini anlatan bir diğer kaynakta Hacı Kadir Talay'dır (Hecî Qadê). Hacı Kadir Talay'ın anlattıklarını yazmadan önce, kendisini tanıtayım; Hacı Kadir Talay, Hacı Yusuf Öner'in kız kardeşi Gulê'nin oğlu ve Fettah, İsa ve Yusuf Pedük kardeşlerinin amcalarının oğludur.

Uzun yıllar Kazlıda yaşayan Hacı Kadir Talay (Şimdi Iğdır'da yaşıyor), Kazlıların tarihi hakkında oldukça geniş bilgilere sahiptir. Hacı Kadir Talay'ın dilinden:

"Iğdır Aralık'ın hemen karşısında, Nahçıvan, Ermenistan ve İran üçgeninde Dilucu isimli bir bölge var. Dilucu'nda 18 Kürt köyü vardı. Bu köylerden biri de, Sarxan köyüydü. Bizler, sizler ve diğer Kazlılar bu köyden gelmişler. Gelme sebepleri ise; Bunlar oradayken Brukiler bunların hayvanlarını talan ederler, aralarında savaş çıkar ve birçok Brukili öldürürler ve sınırın bu tarafına göç ediyorlar. Bizler, Büyük Sılo'nun çocukları ve Weloler baba tarafından da akraba olabiliriz ama, nerede birleştiğimizi bilmiyorum. Bildiğim tek şey, bizler ve Weloler, kız alıp verme ile Büyük Sılo'nun çocukları ile akrabayız."

Heci Kadir Talay'ın bahsettiği Dilucu bölgesi de, Rewan bölgesi içerisinde yer alan bir bölgedir.

Kürtler Erivan'a, 'Rewan'a diyorlar. Rewan ismi ile bir şehir, birde ismini o şehirden alan bir bölge vardı. Ve bu bölgede 'Revan Hanlığı' Kürtçe ismi ile "Xanên Rewanê" isimli bir hanlık vardı. Revan Hanlığı, bugün ki Ege ve Akdeniz gibi, içinde onlarca şehrin, köyün olduğu bir bölgeydi.

Revan Hanlığı Haritası (Sarı bölgeler).

Rewan (bugün ki ismi ile Erivan), tarihi olarak bir Kürt bölgesidir. Ama 1915'ten sonra, yani Ermeni katliamından sağ kurtulan Ermeniler buraya kaçıp, intikamlarını bu bölgede yaşayan Müslüman Kürtlerden almak istediler. Sağ kalmayı başaran Kürtler, Kars, Iğdır bölgelerine kaçtılar. Ve böylece Rewan zamanla Kürtsüzleşir. Bütün Redkilerin ata yurdu, Rewan'dır.

Büyük Sılo'nun çocukları ve yukarıda anlattıklarım haricinde; Mala Meşê (Fidan) Doğubayazıt Taxılka (Bardaklı) Köyünden, Mala Hesse Qirix (Çete) Doğubayazıt''ın İlani köyünden, Mala Lezgi Doğubayazıt'tan, Mala Hesenê Celalî (Bozkurt) Doğubayazıt Gozkêgozel köyünden, Mala Tahirê Koçço (Çiçek) Iğdır Aralık Karahıcıli köyünden, Mala Seîdê Heso (Yıldırım) Iğdır'dan, Mala Meşedî (Çobankent) Rewan'dan, Mala Qurbani (Yıldırım) Ağrı Taşlıçay'dan, Çelik'ler Iğdır'dan gelmişler.

24.02.2016

Nihat Öner